ΘΑΣΟΣ TΑΞΙΔΙΩΤΙΚOΣ ΟΔΗΓOΣ

ΘΑΣΟΣ > ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Με ξύλο και πέτρα

Το παραδοσιακό σπίτι του νησιού είναι συνήθως χτισμένο παράλληλα και σπάνια κάθετα προς τη μεγάλη κλίση του εδάφους. Έτσι μπορεί να είναι διώροφο στη μια όψη και ισόγειο στην άλλη. Συχνά διαθέτει αυλή με πέτρινο υψηλό μαντρότοιχο (Θεολόγος, Ραχώνι) που πιθανόν διαθέτει φούρνο. Η είσοδος σε αυτή γίνεται με υπόστεγη αυλόπορτα που ασφαλίζεται. Άλλοτε, σε οικισμούς με μεγάλη κλίση (Κάστρο) οι αυλές λείπουν. Το σπίτι τις περισσότερες φορές έχει ορθογώνια ή τετράγωνη κάτοψη, αλλά και συνθετότερη. Υψώνεται διώροφο και σπάνια τριώροφο, εξαιτίας της κλίσης του εδάφους.

Το ισόγειο, το κατώι, είναι αποθήκη για τις σοδειές ή στάβλος για τα ζώα. Εδώ στεγάζεται και ο αργαλειός. Είναι μονόχωρο ή χωρίζεται σε δυο επιμήκεις χώρους με πέτρινο μεσότοιχο. Ανοίγματα-πολεμίστρες αερίζουν τους χώρους, αλλά βοηθούν και στην άμυνα εναντίον των πειρατών. Αργότερα, στο ισόγειο, παράλληλα με τους αποθηκευτικούς χώρους, υπάρχει και δωμάτιο. Οι εξωτερικές πόρτες είναι ξύλινες καρφωτές, δίφυλλες, μεγάλου ανοίγματος, με τοξωτό υπέρθυρο, για να περνούν φορτωμένα τα ζώα. Όλες ασφαλίζονται με ξύλινη αμπάρα, μπαράτι, που αποθηκεύεται στον τοίχο. Εσωτερική ξύλινη σκάλα ή εξωτερική πέτρινη οδηγεί στον όροφο, ο οποίος έχει τους εξωτερικούς τοίχους πέτρινους. Ο μεσότοιχος του ισογείου υψώνεται μέχρι τη στέγη την οποία και στηρίζει. Οι άλλοι εσωτερικοί τοίχοι είναι από τσατμά. Όταν υπάρχει εξωτερική πόρτα (Κάστρο) φέρει κι αυτή μπαράτι.

Το καλύτερο δωμάτιο του σπιτιού είναι ο οντάς, η υποδοχή, χωρίς τζάκι με πολλά παράθυρα και ξύλινο ταβάνι νταμπλαδωτό, ή με κεντρικό κουμπέ. Οι υπόλοιποι χώροι είναι τα υπνοδωμάτια, οι κάμαρες χειμωνιάτικες ή καλοκαιρινές του σπιτιού, με τζάκι και κόγχες ή παράθυρα δεξιά και αριστερά του. Η κουζίνα αρχικά δεν υπάρχει. Αργότερα, έχει πολύ μικρό μέγεθος. Χώροι υγιεινής σπάνια υπάρχουν ενσωματωμένοι στο σπίτι. Συνήθως βρίσκονται στην αυλή.

Το σπίτι εξωτερικά είναι ασοβάτιστο, εκτός από τα τμήματα που είναι φτιαγμένα από τσατμά. Αυτά συνήθως ασπρίζονται με ασβέστη. Συχνά συναντούμε και το λουλακί χρώμα, ακόμη και στο εσωτερικό, και αργότερα την ώχρα. Η στέγη είναι ξύλινη και φέρει πάντα σχιστόπλακες, πλάκες που τις έβγαζαν πολύ δύσκολα από τα θασίτικα πλακαριά. Η αστριχιά διαμορφώνεται από τα ξύλα της στέγης ή από σχιστόπλακες τοποθετημένες εκφορικά. Στους επτά παλιότερους οικισμούς οι στέγες δεν έχουν κορφιάδες στις πλευρές τους. Έτσι η στρώση των πλακών είναι κυκλική και συνεχής, χωρίς ασθενή σημεία ευάλωτα στη βροχή.

Τα νεοκλασικά

Ο νεοκλασσικισμός της Θάσου συνδέεται άμεσα με την δημιουργία των δύο σημαντικότερων παράλιων οικισμών (Λιμένας, Λιμενάρια). Η ανάπτυξη των Λιμεναρίων που ξεκίνησε το 1902 υπήρξε ραγδαία, εξαιτίας των μεταλλείων τσίγκου που εκμεταλευόταν η γερμανική εταιρεία Speidel. Η οικονομική ευμάρεια της «ελληνικής Καλιφόρνια», συντελεί στην οικοδόμηση σπιτιών διώροφων και τριώροφων με συμμετρικές όψεις και χρήση στη διακόσμηση κυρίως φυτικών μοτίβων. Η στέγαση γίνεται κυρίως με δίρριχτες στέγες με αετώματα που φέρουν γαλλικά κεραμίδια. Στους υπόλοιπους οικισμούς τα σπίτια εμφανίζουν αυστηρό επιδερμικό διάκοσμο με στυλιζαρισμένη γραμμή, τεθλασμένη ή καμπυλόγραμμη διάκόσμηση και με απόπειρα μόνο ως προς το πλάσιμο του όγκου και τη διακόσμηση των απολήξεων του κτιρίου. Συχνά αποσπασματικά στοιχεία συναντούμε και σε παραδοσιακά σπίτια (αετώματα, ξύλινο αετωματικό γείσο στα παράθυρα). Η κατασκευή των τοίχων εξακολουθεί να γίνεται με πέτρα και ξύλο.

Μετόχια

Τα μετόχια είναι κτήματα σε πλήρη εξάρτηση από το μοναστήρι στο οποίο ανήκουν. Διαθέτουν οικήματα στα οποία έμεναν οι εργαζόμενοι σε αυτά, μύλους και αποθήκες και όχι κατ' ανάγκην ναό. Υπεύθυνός τους ήταν ο μετοχιάριος ή οικονόμος. Στη Θάσο μετόχια είχαν όλα τα μοναστήρια του Αγίου Ορους και το μοναστήρι της Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου. Τα προϊόντα που εισήγαγαν από το νησί οι μονές θα πρέπει να ήταν στην αρχή κυρίως κρασί και αργότερα λάδι. Οι παλιότερες ιδιοκτησίες χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αι. (Φιλοθέου, Καρακάλου) αλλά πιθανόν και στον 12ο αι. (Εικοσιφοίνισσας). Στα τέλη του 14ου και στις αρχές του 15ου αι. ολόκληρες εκτάσεις της Θάσου παραχωρούνται σε αγιορείτικα μοναστήρια, έτσι ώστε κατά την Τουρκοκρατία κάθε μετόχι να παραμείνει χώρος ελληνικός. Για τους ίδιους λόγους το 1823 τα μοναστήρια με εικονικές πωλήσεις μεταβιβάζουν τις περιουσίες τους σε Θάσιους, για να μη δημευθούν αυτές από τους Τούρκους μετά τη συμμετοχή του Αγίου Ορους στην επανάσταση του '21.

Η κτηματική περιουσία των μετοχιών αυξανόταν συνεχώς γιατί οι κάτοικοι δώριζαν στα μετόχια λιόδεντρα με σκοπό την εγγραφή των δωρητών και των συγγενών τους, ζώντων και κεκοιμημένων, στα δίπτυχα των κεντρικών μονών. Η συνήθεια αυτή είχε ως αποτέλεσμα στις αρχές του 20ού αι. το μεγαλύτερο τμήμα της θασίτικης γης να το κατέχουν τα μετόχια και οι ντόποι να δουλεύουν ως εργάτες σ' αυτά. Με τον αγροτικό νόμο της 13-6-27, περί απαλλοτριώσεως των μετοχίων Θάσου και Λήμνου, η πολιτεία απέδωσε τα «καλογερικά» δέντρα σε ακτήμονες.